21 januari 2025. Het hoogst haalbare, obligaat quasi winterweekje loopt weer ten einde. Een kleine week, die, inmiddels al traditioneel, de naam winter natuurlijk niet mocht dragen. Immers: we hebben geen sneeuw gezien, zelfs geen vlies ijs en duidelijk wordt – per jaar – dat winterweer almaar minder voorstelt. De rest van januari en februari zal ons niets meer brengen wat de naam winter waardig is en zo komt het steeds vaker voor dat – voor je gevoel – de laatste week van januari, de winter afloopt.
We zullen het dus moeten doen met natuurverschijnselen die ons nog als een verre echo verbinden met wat ooit winter was.
In de Vreugderijkerwaard hing de hele vorige week een mysterieuze sfeer. Op een avond was het zo doodstil, en het water zo hoog en de mist dusdanig dik dat ik vanuit huis de binnenvaartschepen over de IJssel hoorde varen. Uniek.. De kleine en wilde zwanen, die ieder jaar wel een of meer keren de Vreugderijkerwaard aan doen, werden aangetrokken door het hoogwater. Nog nooit zó mooi als deze keer kon ik ze zien en vooral: horen. Het is toch hét ultieme wintergeluid hier. Doet het toch aan de winter denken..
Ik had het geluk dat ik – blijkbaar – voorvoelde wanneer ze geluid gingen maken. Een tweetal kleine zwanen zwom naar een groter groepje toe en het orkest ging los. Pure magie.. het geluid kan, zeker in de mist, verwarrend zijn. De aanzet tot het getrompetter kan klinken als een schaatser, die – ver weg op het ijs – schaatst over niet zo heel dik ijs. IJs wat kraakt en een scheur die verder scheurt. Daarna kan het getrompetter verder gaan als het getrompetter van kraanvogels. Hoor je het geluid voor een eerste keer – je vergeet het nooit meer én verlangt er ieder laat najaar naar. Een diep verlangen, wat je nooit meer verlaat.
Na dagen van wat heel lichte vorst verschenen ware kunstwerken in de natuur, zoals ik op een wandeling bij Gorssel zag.
Bij vorst en hoge luchtvochtigheid is, als men bijvoorbeeld in een bos of broekbosje loopt met spontaan ver- of gevallen hakhout, de ogen open te houden. In het – schier eeuwig lijkende – januari grijs (naadloos vervolg op het decembergrijs), kan opeens, uit een ooghoek, in de verte iets wit oplichten.
Het is dan zaak dit wit, wat overduidelijk geen sneeuw is, van dichterbij te gaan bekijken.
Dichterbij gekomen verandert het ondefinieerbaar wit in een ragfijne structuur van wat ijshaar lijkt. De magische Baard van Koning Winter. IJshaar ontstaat door de stofwisseling van bepaalde schimmels op vochtig hout. Op deze wijze “groeit” er een “ijsbaard” die, naarmate men deze van steeds dichterbij bekijkt, steeds fijner van structuur wordt.
Wie het voor het eerst ziet, vergeet het nooit meer.
Als ik kleine kinderen had, zou ik een betoverend verhaal ophangen over Koning Winter, die zijn baard af en toe moet bijknippen omdat deze anders te lang wordt, en op deze manier zijn sporen achter laat. Ik ben alleen bang dat deze fantasievolle vertellingen kinderen tegenwoordig onthouden wordt. En dat is een van de allergrootse gemissen die er is. In Rusland en Siberië weten ze daar wel raad mee: De Kerstman kennen ze niet, maar wel de veel oudere Vadertje Vorst of Koning Winter.
Spinnewebben veranderden in kunst.
Tenslotte, als men even zoekt, ziet men in de wintermaanden een andere mysterieuze gast in het bos: de gele trilzwam. Ook hier zou men moeiteloos weer een sprookje kunnen ophangen en vertellen dat er een heks in het bos woont, die goed verkouden is. Het gele snot ’s nachts achter latend op takken. Kinderachtig? Integendeel: het is dit soort betovering en mysterie die node gemist worden en onze verbeeldingskracht vormen waarin we opgroeien.
Het zijn kleine geneugten die mij de sombere januarimaand moeten doorbrengen. Daar waar de winter van sneeuw en ijs verdwijnt (of: al verdwenen is), zijn deze verschijnselen in de natuur nog de enig vaste waarde die ons verbinden met het seizoen winter.
Op de grens van het verlangen van winter en een eerste – voorzichtige – verlangen naar voorjaar.
Thomas Kamphuis 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.