Sunneklaas

Powned – bestaat dat nog? – had willen stunten met Sinterklaas. Een multiculturele cameraploeg toog naar Ameland om verslag te doen van Sunneklaas, Sunnekloas, de geheel eigen viering van de 6e december – dus níet de 5e – op dit eiland.

Ik zeg hier met opzet niet: de Sinterklaasviering op Ameland, want dat is dit absoluut niet. De heidense viering Sunneklaas behelst een oervorm van het tijdens de kortste dagen verjagen van winterdemonen en opwekken van vruchtbaarheid voor het komende nieuwe jaar. Mannen verkleed als garven van graan en stro verschijnen in de straten en vegen de straten schoon met knallende zwepen. Dit ritueel zien we terug in de winter of aan het einde van de winter in vele Midden- en Oost Europese landen. Hiermee worden de winterdemonen verjaagd én de vrouwen van straat. Het is belangrijk dat dit eerst gebeurt, en de verjagers onzichtbaar/vermomd zijn, vòòrdat het vruchtbaarheidsritueel aan vangt. Dit vruchtbaarheidsritueel bestaat uit het door de mannen – die in allerlei heidense gedaanten vermomd zijn – begint er al een licht bij u te branden ? – de vrouwen achterna zitten en ze met een roe slaan. Met dit slaan laten ze niet zien dat de man de baas is over de vrouw, maar wil men, symbolisch, de vruchtbaarheid opwekken voor het nieuwe jaar. Een heidense ‘zegen’ oproepen. De dood verjagen, het nieuwe leven oproepen – en daarmee bestendigen.

Tot zover in het kort de riten van Sunneklaas. Eenmalig verfilmd door Arnold Jan Scheer, de gekende journalist op het gebied van heidense tradities in Nederland en buitenland. Arnold Jan Scheer kreeg toegang tot dit feest omdat hij niet uit was op sensatie, maar – diep van binnen – zich één van hen weet. Zomaar even de veerboot pakken op 5 of 6 december en door de straten lopen van Ameland, is er niet bij. De Amelanders zijn enorm beschermend richting hun tradities, die diep gevoeld worden, omdat de oorsprong duizenden jaren oud is. Zeker gezien de Randstedelijke – laten we er geen doekjes om winden en het noemen zoals het is – non-discussies over Zwarte Piet en de onderhandelbaarheid daar van, werd de Powned cameraploeg niet bepaald verwelkomt. Óf men wist dit, en was een sensatie item aan het uitlokken, óf, typisch Randstedelijk, men had zich weer eens niet voorbereid en ingelezen.

Het mooie is natuurlijk, dat Ameland niet alleen deze traditie heeft, maar ook zo beschermd. Vanuit de Randstad lijkt men nu een klok te horen luiden, maar weet men niet (meer) waar de klepel hangt. We leven in een tijd waarin men alles wil verklaren. Uit de doeken doen. Tegelijk is er een hang terug naar mysterie. Dreef dat Powned naar Ameland? Als dat de drijfveer is, zou ik, als ik hen was, eens gaan verdiepen in de zwarte figuur.

In Nederland zelf, ondertussen, snapt men nog steeds niet geheel de klok, maar grijpt men de klepel weer vaker vast. Van de weeromstuit. Vanwege die hang naar mysterie en het gedeeld beleven daar van.

Socioloog Hartmut Rosa weet wel waarom onze democratie niet werkt zonder religie.

Hij hoort echter de klok, maar voelt ook niet aan waar de klepel hangt en zoekt het in kerkelijke religie. Onze democratie werkt niet zonder gezamenlijk beleefde overgangsmomenten in het jaar. Zoals ik al eerder opperde, zijn we de binding met onze bodem kwijt geraakt sinds de schaalvergroting in de landbouw en de binding met de dood kwijt sinds alle riten daar omheen uitbesteed werden aan uitvaartcentra. In Sunneklaas is deze, natuurlijke, duizenden jaren oude, band met de dood en de vruchtbaarheid (van de bodem) nog niet doorbroken. Geloof ging vòòr religie, immers. Daar ligt de oorsprong.

Toch laat die, helaas te onbegrepen en verloren gewaande natuurlijke band met dood en leven, zich niet verdrijven. Of: stelt men zich vragen. Vragen die niet goed geformuleerd worden, en vanuit een niet begrepen gevoel naar boven borrelen. Maar onmiskenbaar en niet tegen te houden. Omdat het is wie wij, ooit, waren en ten diepste – nog steeds – zijn. Zónder deze band en alle van oudsher gepaard gaande riten en samen gedeelde bijeenkomsten verworden we tot een niet-mens. Vercommercialiseerd, losgetrokken van zijn oorsprong, alleen nog maar op zoek naar materiële voorspoed. En, zoals al jaren blijkt, we klagen meer dan ooit op anderen of iets. Dat komt ergens door. Het verliezen van het één wordt niet (meer) gecompenseerd door de zogenaamde winst in het nu. Materieel zijn we rijker dan ooit, maar de geest komt in opstand. De geest, die ouder is dan handel en geld.

Zwarte Piet doet, van de weeromstuit – wat je gaat verbieden steekt gewoon weer de kop op, de kerk wist dat al in de middeleeuwen – zijn herintrede. Onder andere in Winterswijk en Opheusden. Omdat mensen er naar vragen een onbegrepen diepe behoefte aan hebben. Aan de zwarte figuur. Omdat ie al duizenden jaren bestaat, vér voordat een of andere vage heilige Sinterklaas zijn intrede deed.

Dat gaat vast veel te diep voor Powned, maar daar zou ik graag eens een diepgaande reportage over zien.