De geliefde vliegenzwam

Het is nog maar augustus, maar in Denemarken duiken al vliegenzwammen op. Ik zend een foto naar mijn vriendin Rhiannon Scharfetter in Wenen op, en zij reageert:

‘Do you know the story behind them?’ Ik antwoord iets terug van indianen en stammen uit Siberië die de paddestoel aten (of: eten). Zij vervolgt: ‘Yes, but there’s more to it than that 😉 Odin’s horse and Loki’s son Sleipnir the eight-legged horse when he runs and foam drips from his mouth onto the ground, then (according to legend) fly agaric mushrooms grow there.’

Ik raak geïntrigeerd. Ik ben, verbazingwekkend misschien voor u, nogal nuchter van aard, en heb mij nooit metadiep verdiept in de Noordse mythen en Sagen, maar dit verhaal ken ik niet. Als altijd, ga ik op onderzoek uit. Ik kom online niet verder dan énkele terloopse verwijzingen naar het verband tussen de zogeheten wilde jacht van Odin op zijn paard Sleipnir en het verband met de vliegenzwam. Ook wordt een specifieke tijdsloop van het event genoemd: tijdens de Wilde jacht tijdens de Joelperiode (24 december tot 6 januari) laat Sleipnir zijn speeksel op de grond vallen en na een “zwangerschap” van negen maanden is daar opeens: de vliegenzwam ! Er wordt echter geen enkele bron genoemd. Ik besluit de zaken fermer aan te pakken en de vliegenzwambijbel aan te schaffen.

Als dít boek niet het antwoord geeft..

Allereerst is de naam vliegenzwam een op het ook wat vreemde. Als er één zwam is die bij mij een connectie met vliegen oproept is het wel de stinkzwam, welke vol met vliegen komt te zitten als hij zijn fallusvorm boven de grond opsteekt. Maar nee, het zit anders: De naam ‘Vliegenzwam’ (Amanita muscaria) komt van het traditionele gebruik van de paddenstoel als een middel om vliegen te verdelgen. Boeren en andere mensen vermengden het rode vlies van de hoed, dat de stof muscarine bevat, met melk of suikerwater om vliegen aan te trekken en te doden. De Latijnse soortnaam muscaria is afgeleid van het Latijnse woord musca, wat ‘vlieg’ betekent. Met dank aan artificial intelligence- zeg ik er maar als disclaimer bij !

Maar goed. Op zoek naar de mythologische connectie. Ik vind hem slechts in één artikel, en dan nog heel los beschreven en zonder connectie met de voorgaande tekst en de daarop volgende tekst in een artikel wat gaat over de berserkers (hoofdstuk 10, blz. 135-142) Odin’s Warriors & the mead of Inspiration – Mark A. Hoffman & Carl A.P. Ruck) … Wederom zie ik geen bronvermelding. Waar duidelijk wel bronnen voor bestaan, is onderzoek in het verleden gedaan bij stammen in het verre Siberië. Tot vér (nog?) in de vorige eeuw werden door de (steeds ouder wordende generaties) vliegenzwammen geoogst en gedroogd om ze daarna te verwerken in een geestverruimend gerecht of drank. Het gebruik raakte in onbruik met de opkomst van een makkelijker, jaarrond, te verkrijgen middel: wodka. Alcohol heeft veel poëzie en afkomstbesef de das om gedaan. Bij stammen in Siberië, bij de oorspronkelijke inuit (Groenland) en zo nog wat volkeren.

De werkzame stof was op zijn krachtigst als men de paddestoelhoofden eerst droogde. Na consumptie kwamen er verschillende stadia van lichamelijke verschijnselen voorbij, die eindigden in een diepe slaap met de wonderlijkste dromen. Daar voorafgaand liep men in een landschap waarbij een onaanzienlijke tak in het bos er al uit zag als een boomstam en men zich dienovereenkomstig over bewoog, vaak tot hilariteit van omstanders. En plots komt hier de onvergetelijke scene met urinewijn van Walter de Rochebrune van van Kooten en De Bie weer in beeld.

Plast de vliegenzwam verdoofde dan wel hallucinerende zijn plas, dan consumeert hij of haar zijn urine om de werking van de hallucinatie tot het maximale te verlengen, aangezien de werkzame stof tijdens de stofwisseling niet afgebroken wordt. In jaren van schaarste stond men vooraan in de rij om de plas van degene op te vangen om deze te mogen consumeren. Dát waren nog eens tijden.

Het gebruik werd als duivels gezien, zeker in Rusland, en menige Siberische sjamaan of anderszins gebruiker werd met pek en veren het bos uit gestuurd. Of erger.

Ronduit tot de verbeelding sprekend is een onderzoeksteam wat nog in 1994/1995 de wildernis van een uithoek van Siberië in gaat en stuit op een stam waarbij men zegt te herinneren dat “de ouderen” het nog zo consumeerden. Men verwijst besmuikt naar een in de zeventig jaar zijnde vrouw die bijkans weg vlucht voor het onderzoeksteam. Na veel bemiddel en zalvende woorden en theedrinken – al dan niet met de grondstof – gaat de vrouw door de knieën. Of beter: staat recht op en gaat een wilde dans doen met een drum en geeft les over de vliegenzwam, met niet toevallig rood aangelopen hoofd.

Op zo’n moment als ik dat lees, krijg ik onverbiddelijk zin om, ver, op reis te gaan. Naar wat uitgestorven lijkt en onzichtbaar.

Als ik nog nieuwe inzichten op doe over de bron tussen het speeksel van Sleipnir en het ontstaan van vliegenzwammen, leest u het op deze plaats. De tijd zal uitwijzen of dit een new age verzinsel is, of tóch grond heeft in de bronnen van de mythen en sagen, in de 13e eeuw opgetekend..