Zwartgemaakt

Een gedachte die ik kreeg bij het schrijven van dit artikel:

Verdraagt een plat landschap geen mysterie?

Arnold-Jan Scheer, onder 40 en 50 plus bekend van de tv programma’s Showroom en Paradijsvogels, heeft zich al de nodige decennia verdiept in ons Sinterklaasfeest. Wild Geraas, Mijn wonderlijke reizen met Sinterklaas en kerstman, (2009) verscheen zowel in boek- als dvd vorm. Zwarte Sinterklazen, Over Pieten en ander heidens volk, verscheen als boek in 2014. Direct gevolgd door Wild geraas – een zoektocht naar de oorsprong van het Sinterklaasfeest. In 2018 weer gevolgd door de dvd Mijn ontmoetingen met de duivel – een, inderdaad, spectaculaire film over sinterklaas in heel Europa. En dan nu, oktober 2023 staat Zwartgemaakt – over de sjamanistische oorsprong van het Sinterklaasfeest op stapel.

Laat ik even “terugkeren” naar de dvd Mijn ontmoetingen met de duivel – Een spectaculaire film over sinterklaas in heel Europa. Ik had ooit Wild geraas gekocht, maar raakte die dvd kwijt. Dat krijg je als je iets sterk van plan bent – hem direct kijken – maar dit, op de een of andere manier, uitstelt. Het verwijdert zich dan van je, je raakt het kwijt, blijkbaar. Mijn ontmoetingen met de duivel bekijkend, bleef ik 92 minuten lang op de punt van de bank kijken. Wát heeft Arnold-Jan Scheer afgereisd. Van Wales tot het meest obscure bergdorp in Zuid, Midden en Oost-Europa. Óveral kwam hij de zwart(gemaakte) figuur tegen. Vér vòòr en voorbíj de zwartepietendiscussie – waarover mijn mening bekend is – laat hij zien dat de zwartgemaakte figuur voor essentiële zaken staat, wortels die duizenden jaren oud zijn, en alleen in Nederland niet meer begrepen wordt. Nooit begrepen ís, moet ik daarbij vlug corrigeren, anders waren de afgelopen 10 jaar beslist anders verlopen.

Meer dan indrukwekkend zijn de beelden uit heel Europa. In Nederland komen de zwarte figuren en woeste verschijningen pas in beeld in streken van het land waar het land niet vlak is. Waar duinen en een glooiend landschap de verbeelding van een verborgen wereld oproepen. Ik groeide op achter de duinen, en besef mij nu pas, na 54 jaar, wat voor invloed die duinen op mij hebben gehad. In een kaal landschap zonder reliëf “huist” niets. Zodra reliëf intreedt, en dan helemaal met heuvels en al helemáál met bergen, ontvouwt zich de fantasie en een verborgen en geborgen wereld met wortels in het verre verleden. Verbonden met de natuur en met elkaar. Want dat laten deze feesten, in Nederland te zien bij de Sunnekloazen op Ameland en – tot mijn grote verbazing ook in Twente, in de zomer ! – het besef van een verbondenheid met wat men een oertijd zou kunnen noemen. Een gemeenschappelijk beleefde overgang in de seizoenen. De paasvuren en midwinterhoornblazen zijn daar oude, respectievelijk relatief recent weer opgeleefde tradities.

Voor iedereen die zich al meer dan 10 jaar geërgerd heeft aan de zwarte pietendiscussie in Nederland, zijn de boeken en dvd’s van Arnold-Jan Scheer een zéér effectief tegengif en zalf voor de heidense ziel. De kracht echter in de beelden is, dat Arnold-Jan Scheer zonder de discussie aan te gaan de hele Nederlandse discussie het zwijgen oplegt. Met niet alleen beelden, maar met voor zichzelf sprekende argumenten en wetenschappers en antropologen.

Nederland zou een heel wat aangenamere samenleving worden als men de verbeelding over het vlakke land laat komen, de geest weer vult en voedt met het ritme van de seizoenen en de overgangsriten die daar ooit gewoon bij waren en weer gaat aarden in zijn grond. Het aarden in de grond zijn we kwijt geraakt toen landbouwmachines het werk overnamen en het vlees, geslacht en wel, zijn weg vond naar de supermarkten. Men raakte het gezamenlijk werken én omgaan met elkaar op het land ontwent en vervreemdde steeds meer met en van elkaar. De natuurlijke verbinding met de dood en gedeelde rituelen verdween door de komst van uitvaartcentra. We raakten onze grond en elkaar op een bepaalde manier steeds minder aan. Verveling door een te sterk toegenomen rijkdom en materialisme deden de rest.

We kregen het materieel beslist rijker en in vele opzichten beter. Maar we verarmden op het belangrijkste punt. Dat gemis wordt ergens wel gevoeld, en ik zeg”: steeds meer. Met het miskennen van het dier in ons en op velerlei fronten het miskennen van het dier zelf – wolvendiscussie, teloorgang biodiversiteit raken we, en zijn we al voor een groot deel, onszelf kwijtgeraakt.

De Gooi- en Eemlander konden het niet raker omschrijven bij het verschijnen van Wild geraas:

‘Onder het Sinterklaasfeest ligt dus een heel ander verhaal, dat als eerste een diep trauma onthult: de doorgesneden band met de natuur en het natuurverleden. Een verbreking van ons pact met de natuur en de dieren.’

Arnold-Jan Scheer wijst ons de weg.