De leukste berichten welke ik kan krijgen, zijn de berichten waar iemand een door hem of haar gevonden voorwerp laat zien, met de vraag of deze ‘viking’ is. Deze keer kreeg ik een vraag van een Engelse amateur archeoloog of het door hem gevonden voorwerp een paardentuig wangstuk was. Dit ‘wangstuk’ heb ik even letterlijk vertaald vanuit ‘cheek-piece’. En, uiteraard, of het uit de Vikingtijd is.
Allereerst maar eens wat uitleg voor de leek. Wat is zo’n ‘wangstuk’ en waar dient het voor? Het is onderdeel van het paardentuig, specifiek: het hoofdstel. Het doel van deze wangbeslagstukken – de ene keer brons gegoten, de andere keer van ijzer – is om het bit op zijn plaats te houden alsook de de lederen band welke over het voorhoofd van het paard loopt, boven de – denkbeeldige – wenkbrauwen. De eerste vraag: of dit inderdaad ‘a horse cheek-piece’ is. Deze vraag kan ondubbelzinnig met ja beantwoordt worden. Op de website van Portable Antiques Scheme is een zeer gelijkend exemplaar te vinden.
Maar dan: de grote vraag. Is hij uit de Vikingperiode?
Aanvankelijk gaf men als periode dateringen voor dit type voorwerpen de IJzertijd of Vikingtijd. Recente vondsten in Ierland wijzen op een later(re) periode in wat wij de late middeleeuwen zouden noemen of zelfs iets daarna: de 16e of zelfs 17e eeuw. Het punt is, dat onderzoek in het Portable Antiques Scheme altijd een beetje een crime is, omdat er verschillende beschrijvingen zijn voor typen voorwerpen. Men is dan al snel genoodzaakt 1000+ voorwerpen door te scrollen om jezelf in staat te stellen de ‘middeleeuwen’ periode van een bepaald type voorwerp te ‘vangen’ en dan ook nog gelinkt aan een specifieke beschrijving. Men zou gericht willen zoeken op ‘horse cheek-piece’ maar ziet dan dat zo’n type voorwerp gecategoriseerd staat onder ‘horse bit’. Men vindt wel voorwerpen op basis van de zoeksleutel ‘horse cheek-piece’ maar ‘vangt’ dan niet alle voorwerpen die dat type voorwerp representeren.
Kijkend naar het voorwerp zie ik – stilistisch – dat het middeleeuws is. In ieder geval niet vroeg middeleeuws. Het wangstuk ontbeert een Viking kunststijl of anderszins als uit de Vikingperiode herkenbare vormgeving. De – zeldzame – exemplaren die men als Angel-Scandinavisch zou kunnen kenmerken, gevonden in Engeland, zijn zeer schaars, vaak gefragmenteerd en/of afgesleten. Een beter bewaard gebleven exemplaar wangstuk wat in Engeland gevonden wordt, wijst vaak al op een latere datum. Ze zijn echter in de latere middeleeuwen ook beslist schaars te noemen, omdat ze toen veel vaker van ijzer waren en dat nu net een metaal is wat snel vergaat. Wat volgens mij ook meespeelt is, dat dit type voorwerpen behoorlijk kwetsbaar waren doordat zij met het bit verbonden waren en dus de nodige druk en ‘werking’ ondervonden. In volle galop, wellicht ver van huis en haard, braken deze wangstukken dan af en het is maar de vraag of ze op die plaatsen ooit teruggevonden worden. Het aantal teruggevonden hoofdrijstel wangstukken staat in elk geval in geen enkele verhouding met het aantal wat moet hebben bestaan en in omloop zijn geweest, naar mijn stellige mening.
Hoe dan ook, schreef ik hem, is dit een fraai, compleet middeleeuws exemplaar en adviseerde hem om het in ieder geval bij het Portable Antiques Scheme aan te melden. Dit, om een bredere scope van dit specifiek soort voorwerp mogelijk te maken. De ‘catalogus’ over onderdelen van paardentuig is verre van compleet gepubliceerd. Deze onderdelen kunnen (onderdelen) van het hoofdstel betreffen of (onderdelen) van de stijgbeugeldecoratie. Wijlen David Williams is tot nog toe de enige die een standaardwerk geschreven heeft over stijgbeugel(riem)beslagstukken uit de laat Angelsaksische tijd, en de in die tijd te onderkennen Angel-Scandinavische varianten daar op. De te onderscheiden ander typen (decoratie)voorwerpen van boven en onderstel van het paardtuig schreeuwen om eenzelfde kwalitatieve en omvattende duiding en publicatie.
Vaak is de tijdsdatering voor iemand, niet diepgaand bekend met voorwerpen uit de Vikingtijd in Engeland, al een problematische. Zo werd dit voorwerp – zoals zoveel voorwerpen in Engeland – gevonden vlakbij een site uit de Romeinse tijd. Men zou dan geneigd zijn te denken dat dit een Romeins voorwerp is. Vaak is wel zo dat juist archeologen in Engeland dusdanig goed bekend zijn met hoe een Romeins voorwerp er uit ziet, dat deze mogelijkheid weggestreept kan worden: de bodem is vol en rijkgeschakeerd met voorwerpen uit de Romeinse tijd aldaar.
En.. dan is het altijd maar weer afwachten of de vraagsteller mijn antwoord een beetje kan waarderen – of hevig teleurgesteld is 🙂
Ik heb nog geen reactie ontvangen..
Zie voor meer voorbeelden mijn website www.travellingnorth.nl
Thomas Kamphuis 