Het is een mooi woord voor scrabble, zeker als je het aan elkaar vast schrijft: stijgbeugelriembeslagstuk. U zegt: allemaal leuk en aardig, maar wat is dat? Wel, het – in het Engels – stirrup strap mount – stijgbeugelriem beslagstuk was er zeker voor de mooi, maar had ook een functie. Ze beschermden de stijgbeugelriem op de plaats waar deze door de opening stak, bovenaan de stijgbeugel. Een nog betere beschrijving is dat ze bevestigd werden op het kruispunt tussen de stijgbeugel en riem om slijtage van deze riem tegen te gaan.
Vaak worden deze beslagstukken in het Engels alleen stirrup mounts genoemd, maar dat is onjuist, of, in ieder geval: onvolledig. Stijgbeugel beslagstukken zijn direct op de stijgbeugel aangebracht. Dit zijn dan de stirrup terminals, de stijgbeugel uiteinden/beslagstukken.
Het stilistisch categoriseren en tijdsbepaling van deze beslagstukken is niet altijd even eenvoudig. Wijlen David Williams categoriseerde deze beslagstukken als ‘Laat Saksisch’, maar herkende wel bepaalde typen die stijlkenmerken van de Ringerike en Urnes stijl in zich hadden. In het Portable Antiques Scheme, de database in Engeland waar bodemvondsten zijn aangemeld en beschreven, kan een variëteit van beschrijvingen worden aangetroffen. Variërend van ‘vroeg middeleeuws’ via ‘middeleeuws’ naar ‘laat vroeg middeleeuws’ tot aan ‘laat vroeg middeleeuws Angel-Scandinavisch’. Zoals de PAS tenslotte dan maar zelf constateert:
‘It is hard to separate types of mounts by period; most straddle early medieval and medieval’.
Zelfs de – kortdurende – (Angel) Normandische periode (na de verovering van Engeland door Willem de Veroveraar in 1066 A.D.) grofweg tussen 1066 A.D en 1140 A.D. wordt genoemd om een tijddatering aan te geven voor een specifiek type stijgbeugelriem beslagstuk. In het algemeen kan men stellen dat omschrijvingen als ‘laat Saksisch, ‘Angel-Scandinavisch’ en ‘Angel-Normandisch’ tegenwoordige stijlomschrijvingen zijn, die in de (vroege) middeleeuwen niet bestonden. En, trouwens, wat maakt een voorwerp eigenlijk Angel-Scandinavisch of Angel-Normandisch? Een rake omschrijving is deze: ‘gemaakt onder de invloed van Scandinaviërs of Normandiërs’.
Zoals bij het hierboven getoonde stijgbeugelriem beslagstuk te zien is. Zowel Ringerike stijlelementen – de zeer stilistisch weergegeven drakenhoofden/bekken zoals aan de rechterzijde met blauw omcirkeld, alsook Urnes stijl elementen, zoals de langwerpige dier/draakhoofden aan weerszijden, zoals omcirkeld aan de linkerzijde, met voor de stijl kenmerkende amandelvormige/langwerpige ogen. De stijlen zijn hier zo sterk en verfijnd uitgebeeld dat dit beslagstuk zonder meer ‘viking’ genoemd kan worden. Of het nu door een smid uit Scandinavië, ofwel door een Angel-Scandinavische smid. Dit was geen half werk of slap aftreksel van een Angelsaksische smid, die iets wilde maken in de stijl van de smaak van de Scandinavische handelaren die Engeland bezochten of van oorsprong Scandinavische inwoners van de door vikingen uit Scandinavië bewoonde gebieden in Engeland. Stijlvastheid en puurheid zijn niet te faken. Dit is het echte werk.
Het stijgbeugel riembeslagstuk deed pas zijn intrede in Engeland in het eerste kwart van de 11e eeuw. Als sturende factor wordt hier soms wel de invallen van koning Knoet genoemd, die dit type versiering op stijgbeugels mee bracht via zijn leger en op deze wijze mode werd en zich verder verspreidde onder de bevolking. Grofweg kunnen we de stijlbeschrijvingen als volgt duiden: een beslagstuk is laat Saksisch als de stijlkenmerken aan het uiteinde staan van stijlontwikkeling binnen de (Angel)Saksische voorwerpen. Angel-Scandinavisch zijn de beslagstukken, welke als deze duidelijk (late) Scandinavische (decoratie)stijl elementen laat zien, hoe verborgen of marginaal soms ook. Angel-Normandisch als duidelijk is, dat de decoratie geen binding meer heeft met de laat Scandinavische decoratie-en stijlelementen heeft, welke te herkennen zijn als zijnde geïmporteerd uit Normandië. We kunnen dan denken aan heraldische stijlelementen als een ‘gapende leeuw’ of ‘griffioen’ (achtige) wezens welke afgebeeld zijn zoals bijvoorbeeld op het Tapijt van Bayeux aan de onderzijde aan de rand.
Heeft u de smaak te pakken? Ik ook. Helaas viste ik voor boven beschreven stijgbeugelriem beslagstuk achter het net. Men kan niet alles hebben. Maar andere voorbeelden uit mijn collectie vindt u hier.
Thomas Kamphuis 