Soms heb je al de luxe – laten we vooral niet vergeten dat het kunnen hebben van een verzamelhobby op het gebied van de vikingen een luxe is – van een type voorwerp een exemplaar in de collectie te hebben. Drie zelfs. Maar dan zie je opeens een net weer andere variant en ga je overstag.
Een eindbeslag van een stijgbeugel. De Engelse terminologie voor dit soort voorwerpen uit de 11e (tot hooguit vroeg) 12e eeuw: stirrup terminal mount. Ze komen in verschillende vormen en decoratiestijlen voor. In een goede staat bewaard gebleven zijn ze echter vrij zeldzaam en sowieso niet alledaags. De vraag is wat we zien. Zeer gestileerd is een dier te zien. De langwerpige, amandelachtige ogen van het dier vinden we ook terug in de beeldstenen in Scandinavië van de 11e eeuw. Alhoewel niet in de puur Scandinavische stijl, zien we hier kunststijlelementen als de Ringerike en (late) Urnes stijl in terug uit de Vikingtijd.
Het bronzen beslagstuk, 37 mm in lengte en 10 mm in de breedte, laat, zeer gestileerd, de kop en bek van een raaf zien. Daarmee is het een zeldzaam type onder dit type voorwerpen uit de Vikingtijd. Meer algemeen is het type waar een wolf of ‘wolfachtige’ kop wordt verbeeld.
Het is onduidelijk wat de functie van dit type voorwerpen was op de hoekuiteinden van de stijgbeugel aan de onderkant. Hadden zij een puur decoratieve functie, hadden zij een anderszins functie ten opzichte van het functioneren (behoud) van de stijgbeugel an sich? Had het afgebeelde dier voor de berijder van het paard een specifieke betekenis of symboliek, wat hem gunstig gezind zou zijn, of wilde hij zijn identiteit er mee versterken of uitdragen? Denk aan de paardentuigsierhangers aan het paardrijstel uit de 11e eeuw. Had wellicht de positionering van deze beslagstukken – gericht op de grond – nog een betekenis, die wij nu niet meer kennen? Waren het een specifiek soort rijders, die deze beslagstukjes aan hun stijgbeugels hadden. Veronderstellen we, dat dit voor de hogere klasse was, maar is dat ook zo?
Ik stel vooral vragen vanuit het ‘niet weten’. Zoals ik al vaker betoog: als we alles zouden weten zou de wereld ook saai worden.
Het eindbeslag van een stijgbeugel is hol aan de onderkant, om zo om de uiteinden van de stijgbeugel bevestigd te kunnen worden. Hoe vast het dan bevestigd is geweest, weet ik niet. Maar het gebruik van de stijgbeugel zal meer dan eens gemaakt hebben dat (decoratie)elementen daar van af vielen of braken.
Wat mij bovenal aanspreekt in de decoratie van deze stukken is de soms indiaanse totemachtige verbeelding van dieren. Gevoelsmatig zijn er beslist overeenkomsten.
Een intrigerend voorwerp uit een intrigerende tijd uit onze geschiedenis, waarvan de verbeelding daarvan huist in de alleroudste culturen.
Thomas Kamphuis 