Miniatuur stoeltjes uit de Vikingtijd – wat zijn het?

Ik lees allerlei soorten boeken over voorwerpen uit de Vikingtijd, recent dook ik in de wereld van de zogeheten miniatuur objecten. Maar weinig publicaties zijn hieraan gewijd. Bo Jensen’s Viking Age amulets in Scandinavia and Western Europe en Leszek Gardela’s Scandinavian amulets in Viking Age Poland zijn de twee bekendste.

Als schrijver zijnde ben ik vaak verbaasd hoe communicatie tussen schrijvers onderling verloopt, in zijn algemeenheid, en de manier hoe zij elkaar bekritiseren in hun publicaties. Deze vindt vaak plaats via een vastomlijnd stramien. De ene auteur poneert een stellige mening over het één of ander en begint dan te reageren op publicaties van andere auteurs welke het onder- dan wel object hebben bestudeerd. In zijn algemeenheid ben ik – meer dan eens – verbaasd, dat een auteur een onoverkomelijke moeite heeft met te zeggen ‘dat hij (of haar) het niet weet’. Iets niet weten lijkt wel een soort plaag verworden in deze wereld, een soort mentale zwakheid tonend. Naar mijn mening, verbazend als het mag lijken, onderscheidt een auteur zich zich juíst daar in – in niet weten.

Laten we – dit is slechts een voorbeeld – Bo Jensen’s Viking Age amulets in Scandinavia and Western Europe nemen, in bijzonder – het is slechts een passage, bladzijden 58 – 62, waar de zogeheten miniatuur stoeltjes bediscussieerd worden. Letterlijk bediscussieerd.

Het begint met dat tot nog toe onderzoekers een heidense interpretatie geven aan dit type voorwerpen. Het vervolgt met het noemen van de auteur Karl Hauck’ zijn publicatie welke de these ondersteunt dat de (miniatuur) stoeltjes gelijkenis vertonen met Bijbelse beschrijvingen van de troon van Solomon van God. Gelijkende tronen zouden gestaan hebben in heidense tempels in Scandinavië.

Dan begint Bo Jensen een discussie over Neil Price zijn bevindingen dat deze miniatuur stoeltjes geheel ontbreken in een christelijke context. Wat, volgens Bo Jensen, niet waar is. Wat volgt is een schriftelijke vermelding in Snorri zijn verhalen waarin heidense goden zittend op hun troon beschreven worden, figuren zittend op deze tronen niet getuige zijn van bewijs dat het motief ‘onweerlegbare heidense associaties’ heeft en zo verder.

Bo Jensen vervolgt dan te poneren dat er ‘goede argumenten zijn om de stoeltjes te zien als amuletten die ofwel christelijk waren, of acceptabel waren zowel voor christenen als heidenen’.

Welnu, daar is de teleurstelling! Opnieuw!

Eerst bekritiseert een schrijver de mening, zoals gepubliceerd door andere auteurs, soms op een persoonlijk geadresseerd niveau, vervolgens komt de aap uit de mouw. De keutel, op weg op de grond te vallen, wordt schielijk weer ingetrokken, de lezer in een staat van verwarring achter latend. Nee, het is niet dit ! Het is dat ! Nou, het kan dit of dat zijn eigenlijk.

Wat is het probleem met dit soort schrijvers eigenlijk? Willen ze zichzelf onderscheiden door een zo recht tegenovergesteld standpunt ten opzichte van andere schrijvers in te nemen, alleen maar omwille van? En waarom eindigt deze exercitie dan altijd in een soort “maar ik weet het ook niet zeker” indek-houding?

Ik denk dat er maar één mogelijk antwoord mogelijk is, als het er op aan komt de symbolen en decoratie op voorwerpen te begrijpen, die we niet (geheel) doorgronden. En ja, dat is eenzelfde lousy, laffe uitleg als degene welke ik bekritiseer! Maar het is de enige manier om dit perpetuum mobile in het zogeheten geschoold debat de nek om te draaien.

Een object wat iets qua afbeelding laat zien, kan:

1. een speciale betekenis hebben gehad. Zeker. We weten het niet. De smid ligt in zijn of haar graf en liet ons geen portfolio na met de betekenis van zijn artistieke uitingen. De betekenis voor de persoon welke het voorwerp droeg of in bezit had, kon totaal anders zijn voor een ander persoon welke het bezat.
2. had geen symbolische betekenis, omdat de persoon welke het bezat of droeg alleen was aangetrokken tot zijn vorm en/of decoratie en niets méér dan dat. De boeddha’s welke gevonden zijn in een Viking context betekenen niet dat zij zich tot het boeddhisme bekeerd hadden. Om maar eens iets te noemen.

Hetzelfde kan gezegd worden over objecten met een vorm welke we niet (geheel) kunnen doorgronden. Onthoud dat het nog steeds recent is dat er een Thor’s hamer gevonden is waar als enige exemplaar tot nog toe gevonden in runen op stond ‘dit is hamer’ a Thor’s hammer was found wich explicitally stated in runes ‘I am hammer’.

Om kort te gaan: waar een voorwerp met een bepaalde voorstelling verbeeldt al dan niet in een vorm die we niet (helemaal) snappen, zouden we eens moeten beginnen met gewoon alleen nar het voorwerp te kijken en het in die hoedanigheid appreciëren en niet koste wat kost een verklaring voor iets vinden. Ik denk dat auteurs eens moeten stoppen met debatteren en vliegen afvangen in hun publicaties.

Heel veel, wanner het er op aan komt objecten van de Vikingtijd onmiskenbaar te herkennen, kunnen we toepassen als het aan komt op hun gebruik (juwelen, gebruiksvoorwerpen). Nog veel meer kunnen we eenvoudigweg niet herkennen, laat staan de (decoratie/vorm) betekenis, laat al helemaal staan de betekenis voor de individuele eigenaar.

Persoonlijk, denk ik, dat juist dit de grootste aantrekkingskracht is van het mysterieuze tijdperk, wat we tegenwoordig de Vikingtijd noemen, het niet weten. Het zou een opluchting zijn als auteurs niet zo’n grote broek aantrokken en slechts het object zouden laten zien en hun vind context. En deze voorwerpen gewoon publiceren, in al zijn verbijsterende diversiteit, zo veel als mogelijk.

Laat de fantasie voor lezers voor zichzelf spreken, omdat het zeker is, daar kunnen we zeker van zijn, het deed voor de oorspronkelijke bezitter.

Ware kennis bestaat erin te weten dat men niets weet.

Socrates (Griekse filosoof)