Als liefhebber van voorwerpen uit de Vikingtijd ga ik soms vreemd. Ik wordt namelijk evenzo aangetrokken tot de kunststijl welke volgde op de late decoratiestijl van de Vikingtijd: de Urnes stijl. De slingerende en met plantmotieven gezette Urnes stijl werd eind 11e eeuw gevolgd door wat we de hybride Urnes-romaanse stijl kunnen noemen. De romaanse stijl verspreidde zich vanuit het zuiden van Europa noordwaarts en de Normandiërs namen de stijl mee naar Engeland na de verovering door Willem de Veroveraar in 1066 A.D. De romaanse stijl komt in Engeland met name tot uitdrukking in grote kerken – kathedralen – welke gebouwd werden in de periode 1070 – 1200 A.D. De kathedraal van Durham is hier van een indrukwekkend voorbeeld, de kerk van Kilpeck in Herefordshire de verbluffendste als het gaat om totaalexpressie van romaanse stijl sculptuur en – bovenal – hoe puntgaaf deze bewaard is gebleven.
De sculpturen in steen welke terug te vinden zijn in Europa zijn ongeëvenaard beschreven door Rita Wood in Paradise: The World of Romanesque Sculpture. Zij besloot – op hoge leeftijd – dit boek eindelijk te schrijven en zij laat hier de betekenis zien van de steensculpturen, de symboliek, die zowel christelijk als voorchristelijk is.
In de loop van de 13e eeuw verdwijnt de romaanse stijl geleidelijk via de hybride romaans-Gotische stijl en wordt – in mijn ogen – de decoratie in (of: van) de kerk te barok en te bombastisch om nog tot de verbeelding te spreken. Terug naar het voorwerp hier boven: het is een riemtong/plaat uit de late 12e eeuw of vroege 13 e eeuw, grofweg tussen 1150 en 1225 A.D. Wat we precies zien, is niet geheel duidelijk en laat – net als bij de late Viking decoratiestijlen genoeg aan de verbeelding over. Ziehier waarom deze romaanse stijl zo zeer óók bij mij tot de verbeelding spreekt. Centraal is een leeuw te zien, gevleugeld. Een gevleugelde leeuw kan symbool staan voor het eerste visioen van de profeet Daniel waar in hij zo’n dier zag. Een andere mogelijkheid is dat het een heraldisch symbool is voor de evangelist Mark. Of de drager zijn gezindheid er mee wilde uitdragen of dat hij in een gevleugelde leeuw iets meer down to earth zag, een symbool van strijdbaarheid, een teken van kracht wat hij (of zij) wilde uitstralen weten we uiteraard niet.
De riemplaat is verzilverd geweest op het oppervlak en verguld aan de binnenkant en achterkant. Sporen hier van zijn nog terug te zien. Enigszins jammer is, dat de decoratie nogal afgesleten is. Het gebruik van kunstmest is hier vaak debet aan, maar ook het gebruik van het voorwerp. Het dagelijks om doen van een riem en beet pakken van het bronzen onderdeel zal zeker voor de nodige slijtage gezorgd hebben, nog afgezien van de verdere handel en wandel van de persoon in kwestie waarbij de decoratie in aanraking kwam met de elementen. Toch intrigeert het voorwerp .. de leeuw is onmiskenbaar, prachtig vormgegeven, de manen van het dier zijn bewaard in hun detail. Een stijlkaart van de romaanse decoratiestijl in Engeland, waar dit voorwerp gevonden is (in Lincolnshire). Er is een dier afgebeeld met het hoofd/kop aan de linkerzijde – zeer afgesleten – die het mysterie intact laat. Boven de vleugel van de leeuw lijkt een kraai/raafachtige kop te zien. Wat is de betekenis daar van? En waarom is het daar geplaatst door de smid?
Ik moet het toch eens aan Rita Wood vragen. Ze is ruim in de tachtig nu. Ik ga haar maar gauw mailen. Mocht zij nog een inzicht hebben, dan zal ik dat hier nog aanvullen.
Thomas Kamphuis 