Regelmatig laat een collega uit de Verenigde Staten mij vol trots zien wat hij nú weer op de kop heeft getikt voor zijn verzameling. Oók nogal eens regelmatig noemt hij het dan viking en heb ik dan enige reserves. Vorige week liet hij mij een voorwerp zien van brons wat in het Engels als een knife sheath mount aangeduid wordt, een mesheft beslagstuk. Het is bij Cambridge, Engeland gevonden.
De literatuur en internet zijn bijzonder schaars als het komt tot een determinatie van type voorwerp en periode. Een veilinghuis verkocht eens een gelijkvormig voorwerp welke in de omschrijving echter verbonden werd aan de merovingische tijd en een zwaard.
Allereerst is de terminologie al divers. De ene keer worden beslagstukken die op de lederen bescherming zaten knife sheath genoemd, een andere keer scabbard sheath, dan weer een beslagstuk van een dagger chape, maar een L vormig gelijkend exemplaar is niet terug te vinden online of in de database van de PAS. Zijn we dus aangewezen op de vorm en de decoratie.
Aan de ene zijde zien we een zig-zag decoratie en op de kop van het voorwerp een diergelijkend uiteinde. Zowel qua vorm als qua decoratie zie ik geen Scandinavisch voorwerp of een hybride Scandinavische invloed zoals deze in de Angelscandinavische gebieden in Engeland in de mode was. Het zig-zag motief wijst eerder op een – zeer grof – weergegeven romaans chevron achtig motief.
De andere zijde laat twee stijlelementen zien die voor mij in de richting wijzen van romaans, of Angelnormandisch. Wat hier opeens in het oog springt, en omdat het op deze zijde opeens naar voren komt, ook op de andere zijde, zijn de frontaal kijkende, romaans aandoende tronies welke zo herkenbaar zijn van kerken gebouwd in de romaanse stijl (laat 11e tot laat 12e eeuw). Het floraal aandoende golfmotief aan de onderzijde doet ook romaans aan, aangezien dit een stijlkenmerk is wat men naast de tronies overal aantreft bij de decoratie van materialen uit deze tijd welke weliswaar volgde op de Vikingtijd, maar stijltechnisch hier een vervolg op is. Doopvonten uit de 12e en 13 e eeuw laten deze florale motieven uitgesproken zien.
Ieder meent zijn valk een uil te zijn, maar het valt mij vaak op dat Amerikanen, met hun eigen beperkte historie, voorwerpen uit Engeland graag voor viking aan zien. Gek genoeg is voor deze Amerikaan Angel-Normandisch of romaans niet interessant. Waarschijnlijk omdat deze periode als ál te gekerstend wordt gezien en het heidense meer aanspreekt.
Ik ben geboeid door beide perioden. Juist omdat de stijl welzeker nog het heidense uit de Vikingtijd echoot. De tronies moesten namelijk de kwade geesten buiten de (kerk)deur houden.
Het fascinerende aan wat wij de gekerstende middeleeuwen noemen is, dat men wel degelijk in het heidense geloofde. De duivel bestond.
De grootste truc die de duivel uithaalde is trouwens de mensen laten geloven dat hij niet bestond. Maar dát is weer een heel ander verhaal.
Thomas Kamphuis 