Het verhuizen, nu 3 jaar geleden, van Den Haag naar het oosten van het land heeft voor mij als natuurliefhebber zó veel gebracht. Iedere maand onderscheidt zich van de andere, de seizoenen krijg je hier veel meer mee dan in een stad – die almaar voller werd. Juli is de maand wanneer menige vogel stil wordt. De rui treedt in en dan kun je beter niet te hoog van de toren of boom blazen.
Als kind bestudeerde ik al vogelboeken van voor naar achter. Bijzondere soorten zoals raaf, korhoen en nachtzwaluw wakkerden, onbewust, het verlangen naar het oosten van het land aan. Natuurlijk: de duinen waren óók bijzonder, maar werden dit steeds minder doordat deze dichtgroeiden met bomen en brandnetels en je de ene na de andere soort zag verdwijnen. Nee, in het oosten – dáár gebeurde het. Daar kon nog van alles. Uiteindelijk ben ik hier beland, aan de rand van Zwolle. Drie jaar terug, net verhuisd, gingen we al naar een nachtzwaluwexcursie van Natuurmonumenten naar de Sprengenberg bij de Sallandse Heuvelrug. Leuk, in zo’n groep, voor de kennismaking met dit fenomeen en onmisbaar om de verschillende geluiden en gedragskenmerken te leren kennen, maar dit jaar moest het anders. Door corona was er geen excursie en gingen mijn vrouw en ik zelf op pad. Een alternatieve plek bij de Holterberg hadden we vorig jaar al ontdekt. Op pad dus. Want denken dat je een jaar over slaat bij jaarlijks terugkerende fenomenen, nee, dit is verslavend. Het zal zoiets zijn als de boer die de boerenzwaluw – ja, dit gebeurt nog steeds – ieder jaar verwelkomt. Het komt eenvoudigweg niet in je op het een jaar over te slaan. Het markeren van terugkerende gebeurtenissen maakt dat we bewust stilstaan bij. Het leven zou schraal worden als je het op gegeven moment wel gelooft. De steeds terugkerende verwondering, is dit niet, wat de mens gaande houdt? Nieuwsgierig en onderzoekend blijven houdt de geest stromend.
Zaterdag 18 juli bleek de ideale dag. ’s Avonds was het nogal bewolkt maar windstil en enigszins zwoel. De schemering lijkt in deze tijd van het jaar sneller in te zetten, maar het duurde toch nog vrij lang voordat het écht zwaar begon te schemeren. De handen om de oren gekruld – dit is dé manier om geluid optimaal op te vangen en te versterken, als een radar de heide scannend hoorden we niets. Maar opééns, net na 22.00 zet de doordringende ratel in, vér dragend. Nu is het de kunst om te weten te komen of het geluid zich op gegeven moment verplaatst. Tussen het geratel van diverse mannetjes door, hoorden we ook een paar vrouwtjes nachtzwaluwen, die een ‘wíe-wíe- haast roofvogelachtig geluid maken.
Er volgt een zogeheten ‘gouden kwartier’ waar in je de nachtzwaluw met het blote oog over de heidevelden kunt zien vliegen. Het lukte ons een paar keer. De vlucht is niet anders te benoemen dan vlinder-uilachtig. Zo plots als de vogel uit de heidestruiken kan opdoemen, zo plots zakt hij ook weer naar beneden om zich in een boom of op de grond te zetten. We bleven aan de rand van het heideveld om ook weer de weg terug te vinden in het donker.
Het wonder van de nachtzwaluw. Het schijnt dat ze het precies zó uitkienen dat de jongen uit het ei komen nét voordat de maan aan zijn cyclus begint op weg naar volle maan. Zo hebben de oudervogels maximaal profijt van het maanlicht bij het vangen van – meest – nachtvlinders. Hoe hebben ze dit toch ontwikkeld? Hoe hebben ze het vooral: onthouden?
Ze zijn er maar kort, vanaf midden april. Eind augustus begint de trek terug naar Afrika. Ga ze dus beluistern, en wie weet zien. Wie eenmaal het geluid heeft gehoord en de nachtzwaluw gezien, is verkocht. Terug op de parkeerplaats, reden we weg langs een klein heideveldje. Zelfs daar bleek een nachtzwaluw te zitten, vlakbij. Het geluid bleek goed op te nemen, getuige de opname boven.
De nachtzwaluw; geen zwaluw, geen uil, maar van beiden wat. De nachtzwaluw – mysterie van de zomernacht.
Thomas Kamphuis 