In dit blog wil ik een uniek object laten zien. Er is, naar mijn weten, geen tweede van dit type voorwerp bekend. Het is gevonden in het Engelse deel van Noord-Ierland. Stijl technisch is de decoratie toe te schrijven aan de Noors-Gaelic, in het Engels wordt de term Hiberno-Norse gebruikt. In Ierland, Schotland – met inbegrip van de Hebriden en de Isle of Man leefden van de 9e tot de 12e eeuw een mengvorm van mensen met een Gaelic – Keltische – achtergrond en Noorse immigranten – viking, of anderszins. Deze immigranten vestigden zich in deze gebieden en maakten zich de cultuur eigen van de Gael en mengden zich hier tussen door te trouwen met deze bevolking. In wat wij nu, achteraf, de Vikingtijd noemen, onderscheidde dit gemengde volk zich in hun kunstuitingen alsook in hun vasthoudendheid.
‘Men from the east’
Deze ‘men from the east’ – dat wil zeggen afkomstig uit Scandinavië, werden nog tot tussen de 12e en 14e eeuw als zodanig onderscheiden door de Engelsen. Eeuwen ná wat beschouwd wordt als ‘het einde van de Vikingtijd’. Uiteindelijk gingen ze in de bevolking op, maar noem vandaag de dag iemand die Gaelic spreekt absoluut geen Engelsman of vrouw. Die vlieger gaat nog steeds niet op zoals ook het, tot op de dag van vandaag in ere gehouden, oude parlement Tynwald op de Isle of Man laat zien. Hier worden nog ieder jaar alle nieuwe wetten in de openlucht voorgedragen en op deze wijze voor de bevolking kenbaar gemaakt.
Het voorwerp, gevonden in Engeland, van brons en ongeveer 3,5 cm groot, is uniek in zijn soort. Het heeft er alle schijn van dat het voorwerp als – zeer luxe – dop heeft gefungeerd op een vloeistof dragende fles, in wat voor vorm dan ook. Een vergaand archeologische onderzoek op de binnenkant van de dop zou wellicht laten zien om welke vloeistof het gaat, maar dat is een kostbare aangelegenheid. Een Amerikaanse specialist in voorwerpen uit de Vikingtijd vertelde mij dat hij het vermoeden heeft dat de dop op een kleine container of fles heeft gezeten en dat de inhoud mead was, mede, omdat dit in kleinere hoeveelheden gedronken werd dan het gebruikelijke ale, bier.
De Hiberno-Norse stijl is te herkennen aan de wijze waarop het gezicht op de dop is vormgegeven alsook de ‘vriendelijk’ ogende slangvorm (alhoewel dit niet heel zichtbaar is) welke over de bovenkant van het hoofd krult. In in Ierland gevonden zogeheten bisschopsstaven of scepters, zoals het Lismore crozier uit begin 12e eeuw, is deze over de bovenzijde van het voorwerp heen krullende slang of draak ook terug te zien. In de wijze hoe het gezicht en de dierenkop is vormgegeven op de stop herkennen we de Borre stijl. De ronde ogen welke ‘bovenop’ liggen en de duidelijk vormgegeven wenkbrauwen zijn kenmerken van deze stijl, welke het stuk in de laat 9e of 10e eeuw plaatsen. Bóven ál, is het stuk ‘über viking’, in het door de smid gebruikte hidden face techniek. En face zien we een mensgelijkend hoofd met wenkbrauwen, maar draait men het voorwerp een kwart slag naar links, dan ziet men van opzij een diergelijkend hoofd, wat een draak of slang zou kunnen zijn. Wel zeer vriendelijk afgebeeld. Te zeggen is, wát er verbeeld is, níet of het een bedoeling of anderszins symboliek heeft.
De smid heeft een hoog niveau van ruimtelijk inzicht en compositie gehad en het stuk ademt algeheel een verfijning welke ik schaar tot het hoogste niveau welke ik ken uit kunst- en gebruiksvoorwerpen uit de Vikingtijd.
Achter op de dop zien we ook nog een decoratie in het meest kenmerkende stijlkenmerk van de Borre stijl, in de vorm van een knoopachtige, gevlochten decoratie. De bronzen dop is bovenop voorzien van een bronzen ring, waarmee de container met vloeistof ergens opgehangen kon worden, dan wel meegedragen. Hoe dan ook moet de bezitter van dit voorwerp een niet alledaags iemand zijn geweest, die zich deze uiterlijke luxe kon veroorloven en vast en zeker indruk heeft gemaakt.
Tenslotte is hier onder, met de nodige artistieke vrijheid, verbeeld hoe de container met de vloeistof er uit gezien zou kúnnen hebben. Misschien bestond er in de Vikingtijd al zoiets als een flesje Jägermeister voor ‘onderweg’. We zullen het nooit zeker weten, maar geheel ongeloofwaardig klinkt deze aanname niet.
Thomas Kamphuis 