Op een ochtend, van de week, was daar opeens het strijklicht. Het scheen in het museum op één van de voorwerpen, zodanig, dat het onvermoede beelden toonde.
Hoog tijd dat de boel weer eens afgestoft wordt, zo te zien. Wat we hier zien is het uiteinde van een 12 centimeter lange zwaardschedepuntbeschermer uit de Vikingtijd. Een zwaardschedepuntbeschermer diende als tegenwicht voor het gewicht van het zwaard, tevens als bescherming. Het zwaard zou immers anders door het leer gaan steken met de denkbare gevolgen van dien.
‘En face’ ziet de zwaardschedepuntbeschermer er zó uit.
Zoals de drager hem zag zó
Peter Paulsen beschreef dit type zwaardschedepuntbeschermers in zijn – nog steeds – standaardwerk Schwertortbänder der Wikingerzeit, uit 1953 als een Baltisch / Oost Pruissisch type met gesloten smeedwerk. Hij zag er een oriëntaals palmmotief in. De bron van productie van dit soort gesloten zwaardschedepuntbeschermers vindt zijn oorsprong in het gebied van de Varjagen, in het gebied rond Kiev, en verspreidde zich daar van uit verder oost langs de Wolga rivier. De Varjagen is een benaming voor Vikingen of Noormannen die vanuit Scandinavië naar het oosten trokken voor handel of te dienen als huursoldaat, maar ook om zich er te vestigen. Een deel van hen, de Roes, stichtte het Kievse Rijk.
Gelijksoortige zwaardschedepuntbeschermers zijn gevonden in Madara, Hongarije, Biljarsk in Rusland, Zloczöw in Polen, Letland en diverse andere plaatsen in het gebied wat vroeger Oost-Pruissen heette. Linkhunen bijvoorbeeld, tegenwoordig in het noordoosten van Polen. Alleen al hier aan openbaart zich het wijdvertakte handelsroute netwerk van de Varjagen (of: Warangiërs). Warangen.
Reizend helemaal tot het diepe zuiden van Rusland en tot Constantinopel aan toe, zullen de Warangen een al bestaand motief gekopieerd hebben of hun inspiratie hebben gevonden in het oriëntaals motief van een palm, in gebruik in de zuidelijke gebieden waar zij verbleven. Met een verslavende interesse in alles wat van ver kwam en onbekend was – wat ook gezien kan worden bij de handel in kralen van uit het verre zuiden en het Byzantijnse Rijk) mag het geen wonder heten dat ze hun weg naar het noorden vonden.
Het ‘magnus opus’ qua afmeting en ornamentering binnen deze specifieke groep zwaardschedebeschermers is gevonden binnen een groep, gevonden in Treyden, Letland. Met een lengte van 22.6 centimeter (!) en 4.6 centimeter breedte met buitencategorie decoratie, is die zwaardschedepuntbeschermer een van de fraaist bekende uit de Vikingtijd. Verschillende afbeeldingen daar van zijn te zien in het boek van Peter Pausen waarnaar ik boven verwijs.
Terug naar de hier besproken zwaardschedepuntbeschermer.
Zoals wel vaker blijkt, hebben voorwerpen uit de vroege middeleeuwen en zeker de Vikingtijd twee kanten. Die andere kant openbaarde zich opeens tijdens het vroeg herfstachtige ochtendlicht. Want.. zien we daar niet een versiering die toch verdacht veel op een menselijk hoofd lijkt, en beslist geen palmachtig motief? Met ogen, een neus, een baard. Wél twee aparte dierachtige oren. Tenzij hij ze liet hangen..
De vraag is: wie of wat zien we hier. Ik ben niet van de school van liefhebbers van voorwerpen uit de Vikingtijd die een hoofd met min of meer duidelijk gezicht gelijk Odin noemt. Maar zie de laatste foto: zien we hier niet een bewust aangebrachte kerf in het rechteroog – en: waarom zien we het ‘hoofd’ pas omgekeerd bezien, van boven af. Odin hing 9 dagen en nachten in de boom der wijsheid om kennis van de runen te krijgen. Dit lukte hem, maar hij moest er wel een oog voor opgeven.
De zwaardschedepuntbeschermer an sich is qua vorm en decoratie niet als puur Scandinavisch aan te merken. De decoratie hoort thuis bij voorwerpen met inderdaad een meer oriëntaals aandoende signatuur, die we terug vinden op voorwerpen, gevonden in Rusland en oost Europa. Het pendant gevonden in Gnezdovo is hiervan een uitgesproken voorbeeld.
Overigens is het hoog tijd voor een actueel boek met de thans bekende zwaardschedepuntbeschermers uit de Vikingtijd. 67 jaar na dato is natuurlijk veel meer gevonden en diverse typen moeten worden toegevoegd aan het spectrum wat Peter Paulsen, ere wie ere toe komt, al zo gedetailleerd beschreef in 1953.
Misschien wordt dat nog wel een boek voor de toekomst. Geschreven door?
Ondergetekende, wie anders. Men kan niet blijven wachten..
Thomas Kamphuis 