In dit blog laat ik de zogeheten ruitvormige broche zien, die in zwang was, zowel onder de Angel-Scandinavische als de Scandinavische bevolking. De ruitvorm was niet uniek voor de Vikingtijd maar bestond al lang daar voor bij broches. De Scandinaviërs en Angel-Scandinaviërs gaven er hun eigen, onmiskenbare, twist aan.
De opengewerkte, ruitvormige broche met een opgehoogde centrale rozet en vier armzijden die eindigen in diergelijke hoofdjes in de Borre stijl zijn een type broche die dateert uit de 9e eeuw of vroeg 10e eeuw. Met enige regelmaat wordt deze gevonden in de oostelijke landsdelen van Engeland. Binnen Scandinavië wordt deze voornamelijk gevonden in het oostelijk deel van Denemarken. De broche hierboven – vindplaats onbekend – is binnen het type van een opmerkelijk motief gezien de manier waarop hij opengewerkt is. Het kruis had een religieuze betekenis kunnen hebben. Mogelijk wijst de achterzijde van de broche ook in die richting. Deze mist de klassieke ophangingselementen. Slechts aan één zijde zijn sporen te zien van een bevestigingselement. De andere drie zijden zijn volledig vlak zonder enig ander spoor. De broche kan als hanger gedragen zijn en met dat doel ontworpen zijn, gezien het gemis aan andere ophangingselementen. Het kan ook ergens opgenaaid geweest zijn in plaats van hangen of spelden. Er bestaat naar mijn weten nog maar één ander exemplaar van dit specifieke type, die gevonden is in Denemarken.
De volgende ruitvormige broche – gevonden in Engeland in de East Midlands, Nottinghamshire, is van een algemener type. Hij is 34 mm lang, 32.7 mm breed, 3.3 mm hoog en weegt 7.9 gram. Ter vergelijking: de broche hierboven weegt 6.28 gram (maar deze heeft dan ook geen ijzercorrosie).
Op deze broche zijn de diergelijkende kopjes aan de uiteinden van de broche van een verfijndere stijl. Er zijn daarnaast sporen van vergulding terug te vinden in de groeven van het design aan de voorzijde. Aan de achterzijde zien we iets opmerkelijks. Enerzijds laat ijzercorrosie zien dat de naald waarmee de broche bevestigd werd, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, van ijzer was. De ophang elementen zijn hierbij nog aanwezig. Opvallend is dat op een derde zijde sporen te zien zijn van nóg een ophangings- dan wel bevestigingselement. Dit opent de mogelijkheid, dat de broche (ook) een leven heeft gehad als onderdeel van een ketting, waar aan het als pendant was bevestigd. Zeker is dit echter niet. Het kan ook zijn dat het oog is gebruikt om een andere decoratie aan de fibula te hangen, het oog zit namelijk aan de onderzijde als die de fibula op zou spelden. Bij ‘andere decoratie’ kunnen we denken aan een kraal, een metalen hangertje, belletje, schelpje, (barn)steentje of kettinkje. A double of zelfs triple usage was ook in de Vikingtijd niet ongewoon.
De achterzijde is zilverkleurig en vertind. Dit tin werd op de achterzijde aangebracht om de kleding tegen groene corrosie van het brons te beschermen. Huidzuren, vetten (wolvet, als het op wol gedragen werd) en viezigheid konden brons corrosie veroorzaken. Zeer vaag is een restant van tin ook te vinden op de achterzijde van de broche met cirkel en kruis.
Het is en blijft een zeldzaam type broche, die, als hij gevonden wordt, vaak niet de kwaliteit heeft als de twee broches hier boven door de zure bodemomstandigheden. De niet vaststaande typologie voor deze ruitvormige broches uit de Vikingtijd laat zien dat deze nog maar vrij recent bekend zijn. Metaaldetectie in de afgelopen 20, 30 jaar heeft een kleine schat aan nieuwe Vikingtijd voorwerpen opgeleverd, die, tot dan toe, aan het ook onttrokken bleven.
(met dank aan Iris Mahu van Iris Mahu Metaalrestauratie voor haar aanvullingen en inzichten.)
Thomas Kamphuis 