Schildpadbroche uit de Vikingtijd

In dit blog bespreek ik een zogeheten schildpadbroche uit de Vikingtijd.

Dit type bronzen broches uit de Vikingtijd worden schildpadbroches of schouderbroches genoemd, om reden van de vorm die zij hebben. Het is een moderne naamgeving. Er is geen enkele aanwijzing dat ze deze naam in de Vikingtijd droegen. In zijn algemeenheid kun je stellen dat dit type broche drie varianten kent. We kennen de broche die uit twee delen bestaat: een gesloten ‘schelp’ waarboven op een opengewerkte schaal is aangebracht met allerlei decoratie. Dan hebben we de zogeheten domed koepelvormige variant, zoals hierboven, die uit één laag bestaat. Een derde variant kan men terugvinden in een miniatuurversie van deze koepelvormige variant, als onderdeel van een omvangrijk hals/schouders/borst sieraadornament, gedragen bij de Finnen.

De broche is 7.6 cm lang en weegt 31 gram. De bevestigingsnaald is van ijzer geweest en vergaan. Duidelijk is nog wel het bevestigingspunt geweest en de haak waarachter deze naald bevestigd werd. De horizontale ‘stang’ was om de ophangingsbanden van de (over)jurk doorheen te leiden waarop vervolgens de broche werd bevestigd. Dit type broches werd altijd in paren gedragen.

Over of dit type schildpadbroche een vikingbroche is, is onder de kenners weer een hele discussie te voeren. Hij wordt voornamelijk gevonden in het gebied waar de Finnen woonden en wonen en in de gebieden van het Fins-Oegrisch taalgebied in dit geval van de Finnen en Karelië. Ik volg graag de omschrijving van David Mullaly in deze: een Scandinavisch Finse broche. Scandinavische, omdat op deze broche in optima forma de Borre stijl herkenbaar is. Fins om de vorm en grootte van de broche, die afwijkend is van de grotere schildpadbroches die in Scandinavië teruggevonden zijn.

Een interessant detail wat – vaak nét in een iets andere variant – terug komt op dit type broche, is wat ik toch onmiskenbaar, de octopus noem. Het is een figuur die aan weerszijden van de lange zijde van de broche voorkomen. Een ander in het oog springend element zijn de onmiskenbaar in Borre stijl weergegeven dier/mens hoofden die ons glurend over een muur lijken aan te kijken.

Het precies dit motief wat we zo opvallend vaak in allerlei varianten tegen komen op voorwerpen in de Borre stijl, welke gevonden worden in het oosten van Finland en verder oostwaarts in Rusland tot in Oekraïne toe. Het mag vloeken in de vikingleer zijn, maar de verscheidenheid en hoeveelheid van voorwerpen die daar gevonden worden en in Borre stijl gedecoreerd zijn, doen mij serieus afvragen of deze Scandinavische decoratiestijl wel zijn oorsprong in Noorwegen heeft. James Graham-Campbell, gekend kenner van voorwerpen uit de Vikingtijd, omschrijft de decoratie niet als zuiver Borre stijl, maar wel ‘beïnvloed door’. Oud conservator van het Brits Museum, Barry Ager, denkt dat het een Fins-Oegrische imitatie is van een Scandinavische schildpadbroche. De vraag is, wie wie beïnvloedde.. Zeker is dat de Finnen en Rus volkeren handel dreven met de Scandinavische handelaren (viking of niet). Niet uit te sluiten valt zelfs dat de Finnen zich beïnvloed wisten door de Saami in het noorden van Scandinavië.

Al met al een intrigerende broche uit de 10e eeuw, uit het uiterste noordoosten van wat wij Europa zijn gaan noemen, uit wat wij de Vikingtijd zijn gaan noemen.

Deze broche zal te zien zijn in de permanente opstelling van voorwerpen in museum Dorestad, in Wijk bij Duurstede wanneer deze heropent. Dit kan nog even duren, maar niet getreurd. Een waarachtig vikingschip koerst al voor die tijd richting de haven van Wijk bij Duurstede.