‘Van alles, wat onze heidense voorvaderen betreft, is misschien niets ons minder volledig bekend, dan die denkbeelden, welke het magtigste roersel hunner daden in zich besloten…’
(Overijsselsche Almanak 1837, De witte wiven).
Voor wie diepergaand geïnteresseerd is in wat wel genoemd wordt circumpolaire geloofsbeleving is het jaren wachten geweest op de heruitgave van het – in 2002 voor de eerste keer uitgegeven – boek The Viking way van Neil Price.
Neil Price leed, het verschijnsel is mij niet onbekend, aan de grenzeloosheid van zijn kennis en kennishonger. Wanneer ben je compleet? Wanneer ben je tevreden over een heruitgave van een boek, wat dik 15 jaar later alle nieuwe ontwikkelingen bevredigend in zich heeft geabsorbeerd? De afgelopen 15 jaar zijn op het gebied van bodemvondsten uit de Vikingtijd bepaald niet saai geweest. Gelukkig vertelde zijn omgeving in 2020 dat het nu écht tijd was zijn boek los te laten..
Ik ben al geruime tijd aan het lezen in dit boek. Zich tot op het bot verdiepend in magie, tovenarij en alle uitingen van bijgeloof bij volkeren – niet alleen wat wij nu de vikingen noemen – in Scandinavië ten tijde van de late IJzertijd (700/800 A.D.) gaan we eerst door een woud aan begripsbepalingen. Taaie kost. Concreter en beeldender wordt het, als Price voorbeelden benoemt hóe magie werd beoefent. Wanneer taal wordt gekoppeld aan een geestestoestand en handeling van een shamaan worden theorie en praktijk op een onvermoede wijze bijeengebracht. Het geluid wat een shamaan voortbrengt tijdens de uitoefening van (een bepaald) ritueel blijkt taalkundig verband te houden met de naam van een auerhoen in de taal van de Sami. Dat dit niet toevallig lijkt, blijkt uit gedragsonderzoek naar de auerhoen. Bij de balts kan deze in een staat raken waarbij deze tijdelijk doof en blind blijkt te kunnen worden. Uit pure vervoering en opwinding. Een shamaan – laten we hem of haar hier voor het gemak even zó noemen, er zijn vele varianten en tussenvarianten te onderscheiden – bereikt eenzelfde toestand in zijn staat tijdens verbinding met het Hogere. Het laat de verbinding en één (willen) zijn met de natuur zien, die wij in al onze moderniteit, meer dan grotendeels kwijt zijn geraakt.
Price duidt niet alleen het geloof onder de volkeren in Scandinavië die wij – foutief – Lappen noemen, de Sami, maar laat ook zien wat voor gevolgen bekering heeft gehad vanuit de kerk in de 16 en 17e eeuw en de gevolgen die dit heeft gehad op ons helaas beperkte venster van wat wij nog uit eerste hand weten. Maar wát er nog bekend is, opent een onbeperkt landschap. Waar je in wil verdwalen.
Het is sowieso een Herculesklus – om maar even in de mythologie te blijven – wat Price hier, na 35 jaar onderzoek, heeft geleverd. Niet alleen zijn hier de gekende, maar beslist ook vele minder gekende bronnen bij elkaar gebracht op het gebied van magie en tovenarij bij de noordelijke volkeren in Scandinavië (soms wordt ook naar andere gebieden een uitstapje gemaakt); het boek raakt – na een aanloop – in een flow, waar je zelf maar moeilijk uit komt. Je raakt, als het ware, zelf in trance en wilt steeds verder duiken in deze – tot nu toe ongeëvenaard beschreven – verborgen wereld, vér voorbij alleen Noordse mythologie.
Voor wie meer dan oppervlakkig geïnteresseerd is waar geloof vandaan komt, hoe deze zich uitte in al zijn verschijningsvormen van goden, geesten, dieren en alle vormen tussenin, is The Viking Way een boek wat men moet hebben. Het kan een introductie zijn tot verder lezen over volkeren op ons noordelijk halfrond. Geen laagdrempelige, maar langzaam hypnotiserend. De reis die hiermee begint, of, vervolgd wordt, is een plezier voor het leven, vol verbazing en onvermoede verbanden tussen het één en het ander. Daarbij is het voor ondergetekende geen enkele twijfel dat de veronderstelde Noordse mythologie vele voorgangers en voorgeleiden kent. Voor een brede blik op dit gebied, onmisbaar en verleidelijk, iedere keer dat we een bladzijde uit dit boek omslaan. Waar deze interesse eindigt? Geen idee. Men kan er volgens mij een leven mee vullen. Ook hier ga je op reis, komen beelden tot je, raak je in een andere werkelijkheid.
In een volgende recensie een vervolg op dit onderwerp.
Thomas Kamphuis 